انفجار هسته‌ای نوعی انفجار توأم با نور و گرمای شدید است که با موج فشاری ویرانگر و انتشار مواد رادیواکتیو موجب آلودگی هوا، آب و خاک تا کیلومترها فراتر از محل انفجار می‌شوند. بمب هسته‌ای می‌تواند آنقدر بزرگ باشد که برای جا به جایی نیازمند یک موشک قاره پیما بوده یا آنقدر کوچک باشد که حتی یک فرد بتواند آن را جا به جا کند. انفجار هر نوع بمب هسته‌ای آثار مرگباری به همراه دارد (مثلاً نور کورکننده، گرمای شدید تشعشع هسته‌ای اولیه، صدای انفجار مهیب، آتش‌سوزی ناشی از فشار گرما و آتش‌سوزی‌های ثانویه).
خطرات ناشی از تسلیحات هسته‌ای
وسعت، ماهیت و زمان بروز این خطرات را مشکل بتوان پیش‌بینی کرد. انتشار جغرافیایی این خطرات تابع عوامل زیر است:
- اندازه بمب هسته‌ای: هر چقدر بمب بزرگتر باشد عوارض گسترده‌تری به همراه دارد.
- ارتفاع نقطه‌ای که بمب در آنجا منفجر شده است.
- وضع زمینی که انفجار در آنجا صورت گرفته است: نواحی مسطح در قیاس با نواحی مرتفع در برابر خطرات ناشی از انفجار آسیب‌پذیرتر هستند.
- وضع جوی هنگام انفجار: سرعت و جهت حرکت باد و بارش نزولات آسمانی بر عواقب ناشی از انفجار بمب هسته‌ای تأثیرگذار است.
بارش رادیواکتیو
حتی افرادی که چندان به محل انفجار نزدیک نیستند نیز تحت تأثیر عواقب مستقیم آن قرار می‌گیرند چون بارش رادیواکتیو روی می‌دهد. هر نوع انفجار هسته‌ای موجب بارش هسته‌ای خواهد شد. انفجاراتی که در مجاورت سطح زمین روی می‌دهند در قیاس با انفجارات نقاط مرتفع موجب بارش هسته‌ای بیشتری می‌شوند. دلیل این امر آن است که گرمای فراوان ناشی از انفجار موجب تشکیل ابر قارچی شکل (پلوم) خواهد شد. زمانی که انفجار در مجاورت سطح زمین روی بدهد، میلیون‌ها ذره خاکی نیز به آن ابر اضافه می‌شوند. وقتی گرمای ناشی از انفجار رو به کاهش می‌گذارد، مواد رادیواکتیوی که به این ذرات خاکی چسبیده‌اند مجدداً به سطح زمین برمی‌گردند (بارش هسته‌ای). این مواد بارشی رادیواکتیو تا مدت‌های مدید به فعالیت خود ادامه داده و منبع اصلی ماندگاری تشعشعات محسوب می‌شوند.
اگر شرایط جوی مناسب باشد، این بارش توسط جریان باد تا صدها کیلومتر فراتر از محل انفجار برده می‌شوند. حتی آثار ناشی از انفجار بمب هسته‌ای کوچکی در سطح زمین نیز می‌تواند بالقوه کشنده باشد.
تشعشع هسته‌ای قابل مشاهده و استشمام نبوده و سایر حواس معمولی انسان نیز قادر به تشخیص آن نیستند. این تشعشع فقط توسط وسایل مخصوص قابل شناسایی میباشد. چنین وضعی موجب تفاوت بحران‌های رادیولوژیک با سایر بحران‌ها از جمله بروز سیل یا توفان‌های دریایی شده است. به کمک دستگاه‌های تشعشع سنج می‌توان زمان بارش هسته‌ای را نیز پیگیری کرد و آن را از طریق مجاری رسمی به اطلاع مردم رساند. با این حال هر نوع افزایش در تعداد ابرهای قارچی برخاسته از زمین را باید به منزله هشدار تلقی کرده و اقدامات مراقبتی را در دستور کار قرار داد.
ضربه الکترومغناطیسی
انفجار یک بمب اتمی در سطح زمین یا بر فراز آن، علاوه بر آثار دیگر موجب ضربه الکترومغناطیسی (EMP) نیز خواهد شد. این ضربه نوعی میدان الکتریکی بسیار قوی میباشد. EMP همانند ضربه ناشی از برق گرفتگی است اما قدرت و سرعت آن بیشتر بوده و زمان کوتاه‌تری ادامه دارد. ضربه الکترومغناطیسی، ابزارهای الکترونیکی متصل به جریان برق یا آنتن را می‌تواند دچار آسیب کلی گرداند (از جمله کامپیوتر و وسایل برقی خانگی و…). آسیب ناشی از این ضربه می‌تواند جزئی یا کلی باشد. اغلب تجهیزات الکترونیکی واقع در محدوده ۱۵۰۰ کیلومتری محل انفجار هسته‌ای تحت تأثیر قرار می‌گیرند. اما رادیوهای باتری دار آنتن کوتاه معمولاً آسیبی نخواهند دید. هرچند که EMP تأثیری منفی روی مردم ندارد، اما برای بیماران دارای پیس میکر (ضربان ساز) یا سایر تجهیزات الکتریکی کاشته شده، خطرناک است.
حفاظت در برابر انفجار هسته‌ای
اگر خطر چنین حمله‌ای وجود داشته باشد، ساکنین مجاور به اهداف حمله، باید محل سکونت خود را ترک کرده و به نقطه‌ای نسبتاً امن پناه ببرند. حفاظت در برابر بارش رادیواکتیو نیاز به پناه گرفتن در زیرزمین یا اتاقی در وسط ساختمانی بزرگ دارد. به طورکلی، اهداف احتمالی حمله شامل نقاط زیر است:
- سایت موشک‌های استراتژیک و پایگاه‌های نظامی
- مراکز حکومتی یا سایر شهرهای بزرگ
- مراکز مهم حمل و نقل و مخابرات
- مراکز تولیدی، صنعتی و فناوری و مالی
- پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌های برق و صنایع پتروشیمی
- فرودگاه‌ها و مراکز هوایی مهم
سه عاملی که به هنگام حفاظت در برابر تشعشات و بارش رادیواکتیو باید مد نظر داشت عبارتند از:
- فاصله: هر چقدر فاصله فرد و ذرات رادیواکتیو بیشتر باشد، بهتر است. استقرار در زیرزمین محل سکونت یا کار در قیاس با طبقه اول حفاظت بیشتری به همراه دارد. استقرار در طبقه وسط، جایگاه بهتری است زیرا بارش رادیواکتیو در آنجا به کمترین میزان خود می‌رسد. طبقات بالا بارش رادیواکتیو بیشتری جذب کرده و بنابراین محل مناسبی محسوب نمی‌شوند.
- حفاظ: هر چقدر حفاظ موجود بین فرد و ذرات رادیواکتیو محکم‌تر و متراکم‌تر باشد، بهتر است (مثلاً دیوارهای ضخیم، بتون، آجر و…)
- زمان: بارش رادیواکتیو با گذشت زمان کم اثر خواهد شد. به مرور زمان می‌توان از پناهگاه خارج شد. ذرات رادیواکتیو در خلال دو هفته اول بیشترین خطر را به همراه دارند، زیرا تا این زمان قدرت بارش به حدود یک درصد مقدار اولیه تقلیل پیدا می‌کند.
یادمان باشد که هر نوع حفاظتی بهتر از نبود حفاظت بوده و هر چقدر فاصله، زمان و حفاظ بیشتری وجود داشته باشد بهتر خواهد بود.
.
قبل از وقوع انفجار هسته‌ای
- باید از مقامات رسمی پرسید که آیا ساختمانی به عنوان پناهگاه در برابر مواد رادیواکتیو در نظر گرفته‌اند. اگر چنین پناهگاهی در جامعه وجود ندارد، بهتر است نقاطی را در مجاورت محل زندگی، کار یا تحصیل برای این منظور در نظر داشت. این نقاط می‌توانند زیرزمین‌ها یا نواحی فاقد پنجره، طبقات وسط ساختمان‌های مسکونی، دالان‌های زیرزمین و تونل‌ها باشند.
- اگر کسی در آپارتمان یا ساختمان بلندی زندگی می‌کند، باید با مدیر آنجا در مورد پیدا کردن امن‌ترین نقطه به عنوان پناهگاه و در مورد آماده کردن آن برای سکونت افراد تا زمان اعلام حالت عادی، اطلاعات کسب کند.
- هر چقدر احتمال وقوع سانحه هسته‌ای بیشتر شود، لازم است مقدار امکانات موجود در جامعه و ملزومات حادثه نیز بیشتر فراهم گردند، به نحوی که پاسخگوی نیازهای دوهفته‌ای باشد.
- تدارک پناهگاه در جریان انفجار هسته‌ای ضرورتی مطلق است. دو نوع پناهگاه وجود دارند: پناهگاه در برابر انفجار هسته‌ای و پناهگاه در برابر بارش رادیواکتیو.
- پناهگاه در برابر انفجار هسته‌ای اختصاصاً به منظور مقابله با فشار ناشی از انفجار هسته‌ای، تشعشعات اولیه، گرمای شدید و آتش‌سوزی ساخته می‌شود که قدری حفاظت به وجود می‌آورد. اما حتی چنین پناهگاهی در برابر ضربه مستقیم ناشی از انفجار مقاومت چندانی ندارد.
- پناهگاه در برابر بارش مواد رادیواکتیو نیازی به احداث ندارند. اما اگر دیوارها و سقف‌های ساختمان به اندازه کافی کلفت و متراکم باشند، قادرند بخشی از اشعه رادیواکتیو ساطع شده از ذرات بارش را به خود جذب نمایند.
به هنگام انفجار هسته‌ای
افراد تا جایی که ممکن است باید خودشان را بپوشانند. در صورت امکان فوراً به زیرزمین رفته و تا زمان اعلام حالت عادی در آنجا بمانند (مگر اینکه دستور دیگری صادر شده باشد).
- اخبار و اطلاعات از طریق رادیو پیگیری شود.
- اگر کسی در فضای بیرون است و نمی‌تواند بلافاصله به پناهگاه برود باید:
- به جرقه‌ها و نورها نگاه نکند. چون ممکن است کور شود.
- در پناه هر چیزی که احتمال دارد قدری از او محافظت کند، قرار گرفته و خود را بپوشاند.
- روی زمین دراز کشیده، سر خود را به کمک دست‌ها محافظت کند. اگر محل انفجار قدری از فرد دور باشد تا رسیدن ضربه ناشی از موج انفجار به او حدود ۳۰ ثانیه طول خواهد کشید.
- حتی اگر چندین کیلومتر تا محل انفجار فاصله داشته باشد، لازم است هر چه سریعتر به پناهگاه رفت، زیرا بارش رادیواکتیو توسط باد تا صدها کیلومتر منتقل می‌شود. همواره سه عامل حفاظتی را باید به خاطر داشت: فاصله، حفاظ و زمان
بعد از انفجار هسته‌ای
میزان امحای بارش رادیواکتیو تابع اندازه بمب هسته‌ای است که موجب آن می‌شود. با این وصف، مقدار بارش رادیواکتیو براساس اندازه بمب و نزدیکی آن به زمین متفاوت خواهد بود. بنابراین ساکنین نواحی دچار تشعشعات بیشتر ممکن است لازم باشد بیش از یک ماه در پناهگاه باقی بمانند.
بیشترین مقدار بارش در نواحی نزدیک به محل انفجار و پایین‌تر از آن میباشد.۸۰% بارش در عرض ۲۴ ساعت اول روی می‌دهد. به افراد ساکن در نواحی دچار آلودگی باید اجازه داده شود که بعد از چند روز پناهگاه را ترک کرده و در صورت لزوم به نواحی غیرآلوده منتقل شوند.
بازگشت به محل سکونت یا کار
- به اخبار صدا و سیما و توصیه‌ها در مورد اماکن امن و ناامن توجه شود.
- از نواحی آسیب‌دید‌ه دوری شود. از نواحی که با هشدار “خطر تشعشعات” یا “مواد خطرناک” مشخص شده‌اند، دوری شود. یادمان باشد که مواد رادیواکتیو قابل مشاهده و استشمام نبوده و انسان با هیچ حسی نمی‌تواند آن‌ها را شناسایی کند.
.
منابع:
.https://khadem.ir
